Liczne badania wskazują, że dieta z dużą zawartością produktów bogatych w polifenole może chronić przed chorobami cywilizacyjnymi, w tym przed cukrzycą typu 2[i], [ii]. Polifenole są organicznymi związkami chemicznymi, które odpowiadają za cierpki lub gorzki smak wielu warzyw i owoców, m.in. czarnej porzeczki, żurawin, wiśni, jarmużu, ale także kakao, ziół, herbaty i kawy. Ponieważ kawa jest bardzo często spożywanym napojem, naukowcy przyglądają się jej roli we wspomaganiu prewencji i leczenia cukrzycy typu 2, co potwierdzają liczne badania. W listopadzie, kiedy przypada Światowy Dzień Cukrzycy, o której mówi się jako o epidemii XXI wieku[iii], warto przyjrzeć się obiecującym wynikom tych badań.
Ryzyko cukrzycy mniejsze z każdą filiżanką
Badanie z 2018 r. wykazało niższe o 27 proc. ryzyko wystąpienia stanu przedcukrzycowego i o 34 proc. niższe ryzyko cukrzycy typu 2 u osób pijących kawę w porównaniu do osób, które kawy nie piją[iv]. W badaniu uwzględniono wpływ czynników, takich jak wiek, styl życia czy dieta, które mogłyby wpływać na wyniki[v]. Podobne rezultaty przyniosły dwie metaanalizy – jedna obejmująca blisko 400 tys. osób z bazy UK Biobank, w której ustalano związek między piciem kawy a ryzykiem schorzeń, m.in. cukrzycy[vi] – i druga, obejmująca ponad 1,2 miliona osób, która dodatkowo wykazała, że istotnie niższe ryzyko rozwoju cukrzycy obserwowano u osób pijących 5 filiżanek kawy dziennie, a efekt ten występował niezależnie od obecności kofeiny[vii].
Jak wyjaśnia dr hab. n. o zdr. Regina Wierzejska, prof. Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego: Ostatnie lata przyniosły nową wiedzę dotyczącą̨ pozytywnego związku pomiędzy regularnym spożywaniem kawy a mniejszym ryzykiem cukrzycy typu 2. Badania wykazują̨, że osoby pijące co najmniej 3 filiżanki kawy dziennie rzadziej zapadają̨ na cukrzycę, a jej korzystny wpływ wzrasta wraz z ilością̨ spożywanej kawy[viii].
Efekt obniżania ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2 wraz z większą dawką kawy obserwowano w kilku badaniach. W jednym z nich, obejmujących ponad 90 tys. uczestników, najniższe ryzyko było najbardziej widoczne u pijących 4-5 filiżanek kawy dziennie[ix]. Metaanaliza z udziałem ponad miliona uczestników wykazała, że każda kolejna porcja kawy powodowała zmniejszenie ryzyka o 9 proc.[x]
Przeciwcukrzycowa moc polifenoli
Kofeina, jako główny aktywny składnik kawy, od początku budziła duże zainteresowanie naukowców w prewencji cukrzycy, jednak badania nie potwierdzają, że to ona odpowiada za zmniejszenie ryzyka tej choroby[xi]. Niektóre wyniki wskazują, że kawa bezkofeinowa również obniża to ryzyko. Badania wykazały, że podatność na cukrzycę typu 2 może zależeć od spożycia antyoksydantów[xii].
Eksperci zwrócili więc uwagę na takie składniki, które mogą wpływać na metabolizm glukozy, jak polifenole, w tym kwas chlorogenowy[xiii] oraz diterpeny, jak kahweol i kafestol[xiv]. Zaobserwowano, że ich pozytywne działanie jest związane z poprawą czynności komórek beta trzustki i hepatocytów (komórek wątroby)[xv], pełniących kluczowe role w regulacji poziomu glukozy we krwi, a także ze zwiększeniem stężenia adiponektyny[xvi], hormonu biorącego udział m.in. w metabolizmie glukozy i zwiększającego wrażliwość komórek na insulinę.
Korzystny wpływ kawy wynika najprawdopodobniej z zawartych w naparze polifenoli, które wykazują działanie przeciwzapalnie oraz mogą poprawiać wrażliwość komórek na insulinę. Zawartość składników bioaktywnych w filiżance kawy jest bardzo zróżnicowana i wynika zarówno z naturalnej zmienności w ziarnach kawy, jak i z metody parzenia. Szczególnie istotna jest kwestia słodzenia kawy, ponieważ dodatek cukru może niwelować jej korzystne działanie.[xvii] – wyjaśnia dr hab. n. o zdr. Regina Wierzejska.
Prozdrowotne właściwości kawy dla osób z cukrzycą typu 2
Regularne picie kawy może być korzystne także dla osób z rozpoznaną już cukrzycą typu 2. Chorzy pijący ok. 2-3 filiżanek kawy na dobę są mniej narażeni na ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych[xviii] oraz ryzyko wystąpienia powikłań cukrzycy, jak retinopatia cukrzycowa (uszkodzenie siatkówki oka)[xix] lub polineuropatii cukrzycowej (uszkodzenie nerwówo czuciowych, zwykle w kończynach)[xx]. Zbadano wpływ picia kawy na zdrowie nerek i zauważono, że osoby chore na cukrzycę typu 2, przy dobrej kontroli poziomu cukru i zdrowym stylu życia oraz pijące kawę, miały niższe ryzyko pogorszenia ich funkcji[xxi]. W badaniu, w którym poddano obserwacji chorych z nadwagą, zauważono, że picie kawy może pomagać w spowolnieniu rozwoju stłuszczenia wątroby związanego z zaburzeniami metabolicznymi (MAFLD)[xxii].
Bez cukru i mleka, za to regularnie
Z dotychczasowych badań wynika, że działanie ograniczające ryzyko cukrzycy lub wspomagające w procesie leczenia cukrzycy pojawia się przy okazji jej regularnego picia. Zalecane są większe ilości, które jednak nie powinny przekraczać dziennej normy określonej przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności, tj. 3-5 kaw dziennie (do 400 mg kofeiny ze wszystkich źródeł)[xxiii]. Eksperci zwracają uwagę, że aktywne składniki kawy przynoszą oczekiwane efekty przy spożywaniu kawy czarnej, bez dodatków mleka czy cukru.
(Kawa i zdrowie)
[i] Polifenole – cierpki smak dla zdrowia https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/polifenole-cierpki-smak-dla-zdrowia/ [dostęp: 14.11.2024]
[ii] Koszowska A., Dittfeld A., Puzoń-Brończyk A. i inni (2013). Polifenole w profilaktyce chorób cywilizacyjnych. Postępy Fitoterapii 4/2013, s. 263-266., http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2014/11/pf_2013_263-266.pdf
[iii] Cukrzyca – epidemia XXI wieku https://ncez.pzh.gov.pl/dla-mediow/cukrzyca-epidemia-xxi-wieku/ [dostęp: 14.11.2024]
[iv] MirmiranP., CarlströmM., BahadoranZ., AziziF., Long-term effects of coffee and caffeine intake on the risk of pre-diabetes and type 2 diabetes: Findings from a population with low coffee consumption, 2018 Dec;28(12):1261-1266. doi: 10.1016/j.numecd.2018.09.001.Epub 2018 Sep 12.
[v] Tamże.
[vi] Hou C, Zeng Y i in., Medical conditions associated with coffee consumption: Disease-trajectory and comorbidity network analyses of a prospective cohort study in UK Biobank, 2022 Jul 15;116(3):730–740. doi: 10.1093/ajcn/nqac148
[vii] CarlströmM., Larsson S., Coffee consumption and reduced risk of developing type 2 diabetes: a systematic review with meta-analysis, Nutr Rev. 2018 Jun 1;76(6):395-417. doi: 10.1093/nutrit/nuy014.
[viii] Wierzejska R., Jarosz M.,Picie kawy a ryzyko cukrzycy typu 2. Optymistyczne doniesienia naukowe, Przegl Epidemiol 2012; 66: 509 – 512 Zdrowie publiczne, Coffee drinking and risk of type 2 diabetes mellitus. Optimistic scientific data, Zakład Żywienia i Dietetyki z Kliniką Chorób Metabolicznych i Gastroenterologii Instytut Żywności i Żywienia
[ix] Nordestgaard A.T., Thomsen M., Nordestgaard B.G., Coffee intake and risk of obesity, metabolic syndrome and type 2 diabetes: a Mendelian randomization studyInt J Epidemiol. 2015 Apr;44(2):551-65. doi: 10.1093/ije/dyv083.Epub 2015 May 22.
[x] Ding M., Bhupathiraju S., Chen M i in. Diabetes Care, Caffeinated and decaffeinated coffee consumption and risk of type 2 diabetes: a systematic review and a dose-response meta-analysis, 2014 Feb;37(2):569-86. doi: 10.2337/dc13-1203.
[xi] Wierzejska R., Jarosz M.,Picie kawy a ryzyko cukrzycy typu 2. Optymistyczne doniesienia naukowe, Przegl Epidemiol 2012; 66: 509 – 512 Zdrowie publiczne, Coffee drinking and risk of type 2 diabetes mellitus. Optimistic scientific data, Zakład Żywienia i Dietetyki z Kliniką Chorób Metabolicznych i Gastroenterologii Instytut Żywności i Żywienia
[xii] Rosołowska-Huszcz D., Antyoksydanty w profilaktyce i terapii cukrzycy typu II, ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2007, 6 (55), 62 – 70
[xiii] Tamże.
[xiv] Surma S., Kokot F., Influence of chronic coffee consumption on the risk of kidney and other organ diseases. Review of the literature and clinical studies, DOI: 10.5603/RDTF.2021.0015, Renal Disease and Transplantation Forum 2022;15(1):1-18.
[xv] Kolb H., Martin S., Kempf K., Nutrients. Coffee and Lower Risk of Type 2 Diabetes: Arguments for a Causal Relationship, 2021 Mar 31;13(4):1144. doi: 10.3390/nu13041144
[xvi] Osama H., Abdelrahman M., Madney Y.i wsp., Coffee and type 2 diabetes risk: Is the association mediated by adiponectin, leptin, c-reactive protein or Interleukin-6? A systematic review and meta-analysis, Int J Clin Pract. . 2021 Jun;75(6):e13983. doi: 10.1111/ijcp.13983.Epub 2021 Jan 21.
[xvii] Wierzejska R., Kawa w diecie i w profilaktyce cukrzycy, Diabetologia Praktyczna 2020;6(2):157-161.
[xviii] Shahinfar H., Jayedi A., Khan T., Shab-Bidar S., Coffee consumption and cardiovascular diseases and mortality in patients with type 2 diabetes: A systematic review and dose-response meta-analysis of cohort studies, Nutr Metab Cardiovasc Dic. 2021 Aug 26;31(9):2526-2538. doi: 10.1016/j.numecd.2021.05.014. Epub 2021 May 24.
[xix] Jun-Hyuk Lee, JooYong Park , Sang Bong Ahn, Different Associations of Coffee Consumption with the Risk of Incident Metabolic Dysfunction-Associated Steatotic Liver Disease and Advanced Liver Fibrosis, Nutrients. 2023 Dec 31;16(1):140. doi: 10.3390/nu16010140.
[xx] Shiva S., Manikantan S., Ramakrishna S. Pharmacology of caffeine and its effects on the human body, European Journal of Medicinal Chemistry Reports, Volume 10, April 2024, 100138
[xxi] Komorita Y., Ohkuma T., Iwase M. I wsp., Relationship of coffee consumption with a decline in kidney function among patients with type 2 diabetes: The Fukuoka Diabetes Registry J Diabetes Investig. 2022 Feb 22;13(6):1030–1038. doi: 10.1111/jdi.13769
[xxii] Coelho M., Patarrão R., Sousa-Lima I. i wsp., Increased Intake of Both Caffeine and Non-Caffeine Coffee Components Is Associated with Reduced NAFLD Severity in Subjects with Type 2 Diabetes, Nutrients. 2022 Dec 20;15(1):4. doi: 10.3390/nu15010004.
[xxiii] EFSA (2015) Scientific Opinion on the Safety of Caffeine, EFSA Journal, 13(5):4102
